ابن‌طلحه ابوسالم کمال‌الدین محمد بن طلحه عدوی قرشیاِبْنِ طَلْحه، ابوسالم کمال‌الدین محمد بن طلحة بن محمد بن حسن عَدَوی قرشی (۵۸۲ -۲۷ رجب ۶۵۲ق/۱۱۸۶-۱۲ سپتامبر ۱۲۵۴م)، شاعر، قاضی و فقیه شافعی بود. ۱ - معرفی ابن طلحهوی در یکی از روستاهای نصیبین زاده شد، برای کسب دانش به نیشابور رفت و در آن‌جا از مؤید بن محمد بن علی طوسی و زینب الشعریه بهره برد. [۱]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ص ۲۵۵- ۲۵۶ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۲]
محمد ذهبی، العبر، ج۳، ص۲۶۹، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۳]
خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۷۶، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۱.۱ - اساتیددر ۶۰۵ق/۱۲۰۹م در موصل از ابوالسعادت ابن اثیر جزری استفاده کرد و بعد از مدتی در رشته‌های متنوعی از علوم به تبحر رسید [۴]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ص ۲۵۵ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۵]
مصطفی جواد، حاشیه بر تلخیص مجمع الا¸داب، ج۴، ص۱۷۹.
از دیگر مشایخ و استادان وی می‌توان فتح الدین عبدالخالق بن عبدالحمید وَبَری و ابوعبدالله محمد بن حسن اخمیمی را نام برد [۶]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ج ۴، ص۳۶-۳۷ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۷]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۷۳۴.
۱.۲ - شاگردان و راویاناز شاگردان و راویان وی ابن‌فوطی، محمدبن یوسف‌گنجی ، مجدالدین‌ابن‌عدیم ، شهاب‌الدین کفری ، جمال‌الدین ابن جوخی و عبدالمؤمن بن خلف دمیاطی را می‌شناسیم [۸]
محمد گنجی، کفایة الطالب، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد هادی امینی، نجف، ۱۹۷۰م.
[۹]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ج ۴، ص۳۶-۳۷ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۱۰]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۲۹۴، به کوشش بشار عواد معروف و محیی‌الدین سرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱.۳ - شعرابن طلحه شعر نیز می‌سرود و ابیاتی از وی در الجفر الجامع ، مطالب السؤول و همچنین عیون التواریخ ابن شاکر [۱۱]
محمد ابن شاکر کتبی، عیون التواریخ، ج۲۰، ص۷۸، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
آمده است. [۱۲]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ص ۲۵۵ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
۱.۴ - منسبهااو مدتی سمت قضا در بُصری (محلی در شام ) و زمانی نیز قضای حلب را به عهده داشت [۱۳]
عبدالرحمان ابوشامة مقدسی، الذیل علی الروضتین، ج۱، ص۱۸۸، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م.
[۱۴]
محمد گنجی، کفایة الطالب، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد هادی امینی، نجف، ۱۹۷۰م.
آنگاه خطیب دمشق گردید، اما پس از مدتی از مقام خود معزول شد. از آن پس به جزیره رفت و در نصیبین به امر قضا پرداخت. [۱۵]
عبدالرحمان ابوشامة مقدسی، الذیل علی الروضتین، ج۱، ص۱۸۸، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م.
[۱۶]
ابن کثیر، البدایة، ج۱۳، ص۱۸۶.
همچنین از حضور وی در ۶۴۲ق/۱۲۴۴م در حلب و از رفتن وی به قاهره سخن رفته است و گفته شده که با ملک اشرف نیز روابط نزدیکی داشت و بارها فرستاده او به سوی دیگر حکمرانان بود [۱۷]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ۲۵۶ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۱۸]
احمد مقریزی، السلوک، ج۱، ص۳۹۶، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.
هنگامی که در ۶۴۸ق در مدرسه امینیه دمشق اقامت داشت، توسط ملک ناصر برای احراز مقام وزارت دعوت شد که وی ابتدا این درخواست را رد کرد و اگر چه به جهت اصرار ملک ناصر ناگزیر آن را پذیرفت، اما پس از دو روز، پنهانی در حالی که از تمامی اموال و ثروت خود دست می‌کشید، از وزارت کناره گرفت و به تصوف روی آورد و به علم حروف متمایل شد. [۱۹]
عبدالرحمان ابوشامة مقدسی، الذیل علی الروضتین، ج۱، ص۲۰۰، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م.
[۲۰]
علی اربلی، کشف الغبة، ج۱، ص۵۳، قم، ۱۳۸۱ق.
[۲۱]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ص۲۵۶ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۲۲]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۲۹۳-۲۹۴، به کوشش بشار عواد معروف و محیی‌الدین سرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۳]
عبدالرحیم اسنوی، ج۲، ص۵۰۴ ، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۲۴]
ابن قاضی شهبه، ج ۲، ص۱۵۴.
۱.۵ - سفر به حجابن طلحه در ۶۵۲ق/ ۱۲۵۴م به حج رفت و پس از بازگشت در توقف کوتاهی در دمشق رساله قشیریه را تدریس کرد. سپس به حلب رفت و در همان‌جا درگذشت و در مقادیر ابراهیم خلیل - علیه‌السلام- به خاک سپرده شد. [۲۵]
عبدالرحمان ابوشامة مقدسی، الذیل علی الروضتین، ج۱، ص۲۰۰، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م.
[۲۶]
عبدالرزاق ابن فوطى، «تلخیص مجمع الا¸داب» ، ص۲۵۶ ، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمى، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
۱.۶ - آثارچاپى۱- الجفر الجامع و النور الساطع، در علم حروف. این اثر که به الدر المنظم فی اسم الله الاعظم نیز معروف است، [۲۷]
حاجی خلیفه، کشف.
در هند به چاپ رسیده است؛۲. العقد الفرید للملک السعید، که در ۱۲۸۳، ۱۳۰۶ و ۱۳۱۰ق در قاهره به چاپ رسیده است؛ ۳. مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، که در ۱۲۸۷ق در تهران چاپ سنگی شده و مجدداً در ۱۳۸۱ق در نجف به چاپ رسیده است. ۱.۷ - آثار خطی۱. ایناس الحکم من انفاس ابی الحکم، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه بریل موجود است؛ ۲. تحصیل المرام فی تفضیل الصلاة علی الصیام، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه برلین نگهداری می‌شود؛ ۳. ختان النبی، که به گفته منجد [۲۸]
صلاح‌الدین منجد، معجم ما الف عن رسول‌الله، ج۱، ص ۴۱، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
نسخه‌ای از آن در کتابخانه ظاهریه موجود است؛۴. قصیدة فی مدح النبی، که منجد [۲۹]
صلاح‌الدین منجد، معجم ما الف عن رسول‌الله، ج۱، ص ۳۳۶، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
نسخه‌ای از آن را در کتابخانه ظاهریه نشان داده است؛۵. نفائس العناصر لمجالس الملک الناصر، که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های موزه بریتانیا، توپکاپی، برلین و ولی‌الدین موجود است. از دیگرآثاراو می‌توان زبدة المصنفات فی الاسماء و الصفات، زبدة المقال فی فضائل الاصحاب و الا¸ل و مفتاح الفلاح فی اعتقاد اهل الصلاح را بر شمرد. [۳۰]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۹۵۴.
[۳۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۷۶۹.
۲ - فهرست منابع(۱) محمد ابن شاکر کتبی، عیون التواریخ، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۲) محمد ابن طلحه، الجفر الجامع، هند، بی تاریخ. (۳) محمد ابن طلحه، مطالب السؤول، نجف، ۱۳۸۱ق. (۴) عبدالرزاق ابن فوطی، «تلخیص مجمع الا¸داب»، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمی، اورینتل کالج میگزین، لاهور، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م. (۵) عبدالرزاق ابن فوطی، تلخیص مجمع الا¸داب، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۶) ابن کثیر، البدایة. (۷) عبدالرحمان ابوشامة مقدسی، الذیل علی الروضتین، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م. (۸) علی اربلی، کشف الغبة، قم، ۱۳۸۱ق. (۹) عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۱۰) مصطفی جواد، حاشیه بر تلخیص مجمع الا¸داب. (۱۱) حاجی خلیفه، کشف. (۱۲) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی‌الدین سرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۳) محمد ذهبی، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۴) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۱۵) محمد گنجی، کفایة الطالب، به کوشش محمد هادی امینی، نجف، ۱۹۷۰م. (۱۶) احمد مقریزی، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م. (۱۷) صلاح‌الدین منجد، معجم ما الف عن رسول‌الله، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن طلحه»، ج۴، ص۱۴۳۸. |